TLDR: Bản sắc sản phẩm là hệ quả của việc giá trị cốt lõi sản phẩm được theo đuổi một cách liên tục & nhất quán theo thời gian
Đợt rồi mình có tham gia 1 hội thảo về AI, trong đó có nhắc tới Nghịch lý con tàu Theseus: nếu sao chép toàn bộ ký ức, ý thức, suy nghĩ của mình vào 1 con AI/robot giống y chang bạn, thì thực thể đó có phải là “bạn” không? Nghe vậy mình nhớ tới Vision trong phim Marvel, Mickey 17, hay những tập Black Mirror được khai thác rất nhiều về chủ đề này. Quan trọng hơn, nó làm mình liên tưởng ngay tới công việc hàng ngày: liên tục cải tiến, phát triển, đổi mới sản phẩm nhưng luôn phải ý thức không đánh mất các giá trị cốt lõi
Nghịch lý Ship of Theseus
Theseus là một anh hùng trong thần thoại Hy Lạp. Con tàu mà ông dùng để trở về Athens được bảo quản trong nhiều thế kỷ. Theo thời gian, các bộ phận của con tàu hỏng dần và được thay thế bằng các bộ phận mới
Câu hỏi đặt ra: Nếu tất cả các bộ phận của con tàu ban đầu lần lượt bị thay thế sau một khoảng thời gian, liệu con tàu đó vẫn là con tàu của Theseus không? Thêm vào đó, nếu ai đó thu thập tất cả các bộ phận gốc ban đầu và lắp ráp lại thành một con tàu khác, thì con tàu nào mới thực sự là “con tàu của Theseus”?
Ngoài ra, nếu mở rộng ra thêm, cơ thể con người chúng ta là 1 “con tàu Theseus” sống động: các tế bào được thay mới liên tục và thường xuyên — tế bào ruột 3–5 ngày, tế bào da 2–4 tuần, hồng cầu/bạch cầu trong vài tháng, còn xương thì đều đặn hàng năm. Ngay cả tư duy, cảm xúc, quan điểm của chúng ta cũng biến đổi theo thời gian. Vậy sau khoảng 7 năm — gần như toàn bộ cơ thể là “mới” — ta có còn là “ta” của ngày xưa không, hay đúng như nhiều ca chia tay trên MXH là do “anh không còn là anh của ngày xưa”? Vậy cái gì khiến chúng ta vẫn là chính mình?
Ở khía cạnh phát triển sản phẩm cũng tương tự. Lấy Zalo làm ví dụ: giao diện được thay đổi, nâng cấp liên tục theo từng năm; logic frontend/backend, codebase bên dưới cũng luôn được refactor để scale (ngày xưa mình cũng có code khá nhiều tính năng trong flow chat Zalo, nhưng giờ hỏi lại team dev thì hầu như đã bị đập đi xây lại hết sạch). Ngay cả đội ngũ phát triển Zalo đời đầu hiện tại cũng không còn ai; toàn bộ là người mới Vậy Zalo 2025 hiện tại có còn là “sản phẩm ban đầu” ra mắt năm 2012 không, hay chỉ là cái tên cũ phủ lên toàn bộ lõi mới?
- Có khi nào người dùng không còn nhận ra app Zalo ban đầu?
- Có khi nào giá trị mà họ từng yêu thích đã bị mài mòn?
Giao diện Zalo năm 2015 
Giao diện Zalo hiện tại
2 cách nhìn về danh tính
Mình có research nhanh và tổng hợp lại có 2 trường phái:
1. Danh tính theo vật chất gốc (Material-based identity)
Nếu ta coi danh tính dựa trên vật chất ban đầu, thì:
- Con tàu Theseus: Con tàu được lắp lại từ các bộ phận cũ mới là con tàu thật sự, vì nó giữ các yếu tố cấu thành ban đầu
- AI: Nếu bạn tin danh tính gắn với thể xác và tính duy nhất, thì bản sao chỉ là bản sao, không phải bạn
- Con người: Nếu bạn cho rằng danh tính dựa trên vật chất gốc hoặc tính cách cũ, thì có thể bạn đã là “một người khác”
2. Danh tính theo hình thức (Form-based identity)
Nếu ta coi danh tính dựa trên hình thức, chức năng và sự liên tục theo thời gian, thì:
- Con tàu: Dù thay hết bộ phận, vẫn là con tàu của Theseus nếu giữ hình dạng, chức năng và sự liên tục theo thời gian
- AI: Nếu bạn tin rằng ý thức và ký ức là bản chất, bản sao đó có thể là bạn
- Con người: Nếu bạn tin ý thức, ký ức, tên gọi là cốt lõi, thì bạn vẫn là chính bạn
Tất nhiên, không có cách nhìn nào hoàn toàn đúng hay sai. Câu trả lời tùy thuộc vào định nghĩa “cái gì làm nên bản sắc”. Chính điều đó khiến nghịch lý này thú vị và còn gây tranh luận sau hàng nghìn năm
Bản sắc sản phẩm
Tương tự, bản sắc sản phẩm là thứ cốt yếu, trường tồn theo thời gian. Bản sắc không có trong backlog, không nằm trên roadmap, không có một KPI đơn lẻ để thể hiện. Mặc dù liên tục phải thay đổi để thích nghi, nhưng nếu không kiểm soát, sản phẩm sẽ mất “cái hồn”, mất phương hướng, đánh mất chính mình và bị người dùng cũ quay lưng. Người làm Product không chỉ quản lý danh sách tính năng theo định hướng từng năm, mà còn phải bảo vệ một thứ mong manh hơn: tính nhất quán và bản sắc sản phẩm qua thời gian
Để làm được điều này, 1 việc tối quan trọng là phải hiểu và follow các giá trị cốt lõi của sản phẩm — thứ mà dù hiện tại có thể không còn một dòng code gốc 2012, giao diện đã khác hoàn toàn, đội ngũ cũng thế, nhưng Zalo vẫn không thay đổi: Fast, Simple, Intimate & Private
Ngắn gọn lại:
- Bản sắc sản phẩm: là cảm nhận và ấn tượng mà sản phẩm để lại trong tâm trí người dùng. Nó là “cái hồn” — cái làm người ta nhận ra “đây là Zalo, đây là Tiktok, đây là Apple” dù sản phẩm có liên tục thay đổi theo thời gian
- Giá trị cốt lõi: là những nguyên lý nền tảng sản phẩm cam kết theo đuổi từ đầu. Chúng định hướng mọi quyết định thiết kế, công nghệ, chiến lược cũng như thể hiện rất rõ mindset của người làm sản phẩm
Bạn có thể build một sản phẩm có core value tốt, nhưng nếu bản sắc không rõ ràng, người dùng sẽ thấy “lạ lẫm”, “khó nhận diện”, và không nhớ bạn là ai. Ngược lại, nếu bản sắc mạnh nhưng không có core value vững, sản phẩm dễ sớm nở chóng tàn. Hoặc có những trường hợp, core values rất rõ ràng, nhưng bản thân product không theo đuổi quyết liệt, dẫn tới những giá trị đó không được user cảm nhận rõ rệt thì cũng không tốt
Nên chốt lại: Bản sắc sản phẩm là hệ quả của việc giá trị cốt lõi sản phẩm được theo đuổi một cách liên tục & nhất quán theo thời gian
1 số câu chuyện về bản sắc và giá trị cốt lõi sản phẩm
Facebook Mình còn nhớ năm 2010, lúc mới bắt đầu xài Facebook: cảm nhận rất rõ đây là nơi để tìm lại bạn cấp 2, cấp 3; là sản phẩm để kết nối người thân quen; là chỗ up ảnh đi chơi cho bạn bè xem. Còn bây giờ, Facebook giống một trang giải trí tổng hợp: feed tràn ngập video Reels, quảng cáo phủ dày, nội dung từ bạn bè bị đẩy xuống dưới, thay vào đó là content của KOL/creator mà mình không hề quen biết. Dưới góc nhìn người dùng, đây là một sự dịch chuyển bản sắc — từ “bạn bè & cộng đồng gần” sang “giải trí & thương mại hoá nội dung”
Nhưng nói thay đổi là xấu thì không công bằng. Về kinh doanh, Meta vẫn phát triển rất mạnh: doanh thu cả năm 2024 ~164,5 tỷ USD. Bản thân Facebook hiện có hơn 3 tỷ MAUs — quy mô khổng lồ đủ chứng minh chiến lược đang hiệu quả, dù cảm nhận “cái hồn” của một nhóm người dùng như mình đã khác xưa. Người dùng có thể thích hay không, đó là chuyện thị hiếu & việc cảm nhận bản sắc, con tàu thì vẫn có động cơ chạy rất nhanh (các chỉ số kinh doanh)
Telegram Nói về Telegram cũng có 1 câu chuyện khá thú vị. Ngày xưa định vị Tele là fast, simple, secure — và đúng là user cảm được bản sắc đó. Nhưng dần dần các tính năng, use case và tập user mà tele hướng tới ngày càng advance hơn, mấy năm gần đây họ đã điều chỉnh core values của mình là fast, secure và powerful. Việc thay đổi từ simple -> powerful thể hiện rất rõ: nâng limit group chat, nâng limit file có thể gửi, cho phép user setup bots cho các tác vụ auto … 1 lần nữa điều này thể hiện giá trị cốt lõi thật sự không có đúng hoặc sai, mà nó là sự lựa chọn chiến lược của đội sản phẩm, miễn là khiến người dùng nhân ra đúng giá trị mà họ hướng tới
Telegram thời kì đầu 
Telegram hiện tại
Zalo Bốn giá trị cốt lõi Zalo theo đuổi từ đầu là fast, simple, private, intimate. Những giá trị này thể hiện rất rõ (mình chỉ điểm vài ý, nói cả ngày không hết):
Các kỹ sư Zalo luôn nhắm tới performance tốt nhất, kể cả trên thiết bị yếu, tối ưu từng flow một. Điều đó được thể hiện rõ qua những lần tranh cãi về việc sử dụng int hay long để khai báo biến, rút ngắn tên biến để tiết kiệm từng byte, tối ưu riêng cho gửi media/tin nhắn khi user dùng 3g,4g (ngày xưa thì các gói data chưa bình dân như bây giờ). Dù nhiều ứng dụng khác ngưng hỗ trợ máy/OS cũ, Zalo vẫn cố gắng duy trì tập đó
Còn Simple thì chắc đây là 1 cảm nhận rõ ràng nhất thể hiện bản sắc Zalo với user đại chúng. Các tính năng gọi điện, nhắn tin được thiết kế dễ dàng cho cả ông bà, ba mẹ. Gần đây thì Zalo còn tập trung thêm các tính năng cho người lớn tuổi như tự động tăng font size toàn app, video transcript, text to speech …
Hay câu chuyện “chỉ xem được comment của bạn bè trên feed” là 1 ví dụ liên quan private mà giang cư mận hay nhắc tới. Zalo từ xưa vẫn theo đuổi lõi network quan hệ chặt (gia đình, bạn bè, đồng nghiệp), nên lựa chọn này rất tự nhiên nếu map vào giá trị cốt lõi ban đầu. Tất nhiên, 1 sản phẩm quốc dân thì sẽ có nhiều segment user và nhu cầu đa dạng khác nhau, lúc đó đội ngũ phải lựa chọn: giữ nguyên giá trị mình theo đuổi hay chạy theo nhu cầu public hơn
Còn rất nhiều câu chuyện về việc theo đuổi giá trị cốt lõi và đưa ra lựa chọn (như login nhiều thiết bị, local storage, …) có dịp mình sẽ làm 1 bài riêng chi tiết hơn. Quan trọng ý mình vẫn muốn nhấn mạnh là: bất cứ sự lựa chọn nào đều không dễ dàng, nhưng việc align với các giá trị cốt lõi liên tục & nhất quán trong bối cảnh sản phẩm phải cải tiến không ngừng để đáp ứng nhu cầu ngày một đa dạng và khắt khe của user - đó mới là mấu chốt
4 giá trị cốt lõi Zalo theo đuổi ban đầu
Làm sao để giữ bản sắc khi mọi thứ đều thay đổi?
Hiểu đúng linh hồn sản phẩm là gì (quan trọng nhất)
Mỗi sản phẩm có một “linh hồn” mà user cảm nhận được khi sử dụng thường xuyên: với Zalo là tốc độ, đơn giản, sự nhất quán trong luồng nhắn tin; với TikTok là khả năng khám phá nội dung trending, gây nghiện; với Shopee là cảm giác săn được giá hời; với Grab làm người ta nhớ đến độ phủ – gọi xe là có – thời gian tới chính xác; với YouTube thì vẫn là kho giải trí vô tận muốn gì cũng có… Những cảm nhận rất cụ thể đó chính là bản sắc, còn lõi bên trong dẫn đường cho bản sắc là core values. Hiểu đúng “gốc” này, sau đó mới nói chuyện đổi mới
Thay đổi có chủ đích, align với core values — không chạy theo trào lưu
Mình luôn đặt các câu hỏi trước khi có sự thay đổi lớn: thay đổi này chạm lõi hay chỉ bề mặt? User mục tiêu là ai, có xung đột với nhóm lõi không? Trade-off là gì (tốc độ >< độ phức tạp, riêng tư >< định hướng thương mại)? Và đặc biệt: nếu đối thủ làm, mình có thực sự cần hay chỉ là FOMO? Ví dụ, nếu muốn mở rộng community, mình tách ra Group/Community thay vì “đẩy” vào lõi group chat; tuyệt đối không nhét feed khuyến mại vào khung trò chuyện; và không đánh đổi riêng tư chỉ để lấy target ads. Quyết định nào cũng phải quay về một câu hỏi rất đơn: có đúng với core values của sản phẩm không
Less is more
Quán tính tự nhiên của các PO mới là muốn serve “rất nhiều” use case, nhu cầu khác nhau của user. Nhưng càng nhiều món, sản phẩm càng dễ thành nồi lẩu thập cẩm: mùi vị trộn nhau và người dùng không còn nhận ra vị đặc trưng. Mình thích cách làm kỷ luật hơn: xác định top focus, làm 1 bản MVP nhanh – đơn giản; phần còn lại, chọn lọc hoặc thậm chí dọn bớt. Bảo tồn bản sắc nhiều khi không phải thêm một thứ mới, mà là giữ cho những gì quan trọng được highlight
Đo lường cảm nhận bản sắc từ phía user — liên tục
Không chỉ đo lường các chỉ số theo KPI, OKR, mình còn liên tục theo dõi user perceive sản phẩm như thế nào. Cách kênh như: đọc review App Store/Google Play, lắng nghe MXH, khai thác ticket CS, gửi survey ngắn in-app, hay conduct các interview với user. Việc luôn luôn nắm được voice of user không chỉ giúp mình biết được cảm nhận chung của user với sản phẩm, mà còn có rất nhiều insight khác để đưa vào backlog
Kết luận
Mỗi lần mình đổi một “tấm ván” của sản phẩm — refactor code, chỉnh UI, thêm/bớt tính năng — là một lần đối diện với nghịch lý Ship of Theseus. Đổi để tốt hơn là bắt buộc. Nhưng đổi mà đánh mất giá trị cốt lõi thì sản phẩm sẽ thành “cái tên cũ với linh hồn mới”. Cách mình chọn là bám chặt core values, đúng như tinh thần: Bản sắc sản phẩm là hệ quả của việc giá trị cốt lõi sản phẩm được theo đuổi một cách liên tục & nhất quán theo thời gian
Comments powered by Disqus.